Σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών

Γράφει ο ιατρός

Πέτρος Χειρίδης, MD, PhD

Μαιευτήρας-Γυναικολόγος-Ενδοσκόπος

Διδάκτωρ το πανεπιστημίου Αθηνών

Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS – PolyCystic Ovary Syndrome) είναι μία κοινή ενδοκρινολογική διαταραχή σε νεαρές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η απουσία περιόδου, η υπογονιμότητα, η αρρενοποίηση (τριχοφυϊα, ακμή) και το αυξημένο σωματικό βάρος, αποτελούν μερικές από τις κλασικές εκδηλώσεις του PCOS. Αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες μορφές σακχαρώδους διαβήτη, καρδιαγγειακά προβλήματα, υπέρταση, ακόμα και καρκίνο της μήτρας. Με κατάλληλη θεραπεία τα συμπτώματα υποχωρούν και οι επιπλοκές αποτρέπονται πλήρως.

Τι είναι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών;

Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS – PolyCystic Ovary Syndrome) είναι μία κοινή ενδοκρινολογική διαταραχή σε νεαρές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Οι ωοθήκες των γυναικών αυτών, όπως φαίνονται στην υπερηχογραφική εξέταση, είναι ελαφρά διογκωμένες και περιέχουν πολλαπλές μικρές κύστες στην περιφέρειά τους (ωοθυλάκια) – από όπου το σύνδρομο πήρε το όνομα του το 1935 από τους Stein και Leventhal (λέγεται και Stein-Leventhal syndrome).

Η απουσία περιόδου (αραιομηνόρροια ή αμηνόρροια), η αρρενοποίηση (τριχοφυϊα, ακμή) και το αυξημένο σωματικό βάρος, μπορεί να εμφανίζονται σε ποικίλο βαθμό με το σύνδρομο. Η διαταραχή του κύκλου κατά την εφηβεία συνήθως κινεί τις πρώτες υποψίες.

Παρόλο που η ακριβής αιτία του συνδρόμου είναι άγνωστη, η έγκαιρη θεραπεία και η σωστή αντιμετώπιση, μπορεί να αποκαταστήσει τον κύκλο και τη γονιμότητα και να αποτρέψει τις πιθανές επιπλοκές που συνδέονται με το PCOS.

Πόσο συχνό είναι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών;

Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) αφορά το 5-10% των νεαρών γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας. Αποτελεί την πρώτη αιτία υπογονιμότητας στη χώρα μας.

Που οφείλεται το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών;

Η ακριβής αιτία του συνδρόμου παραμένει άγνωστη. Ανάμεσα στους παράγοντες κινδύνου θεωρούνται η κληρονομικότητα, γονιδιακοί παράγοντες και διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ποια τα συμπτώματα του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών;

Τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν με την εφηβεία, εντούτοις σε πολλές γυναίκες δεν εμφανίζονται παρά με την ενηλικίωση. Επειδή η ορμονική διαταραχή ποικίλει από γυναίκα σε γυναίκα, η κλινική εικόνα του συνδρόμου μπορεί να είναι ήπια έως αρκετά σοβαρή. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι:

· Διαταραχές του κύκλου. Η ωορρηξία η οποία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στη διατήρηση της σταθερότητας του κύκλου δε συμβαίνει στο σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, με αποτέλεσμα τον ακανόνιστο κύκλο ή την απουσία της περιόδου. Επίσης επειδή το ενδομήτριο (εσωτερικό της μήτρας) υποβάλλεται σε παρατεταμένη διέγερση από τα οιστρογόνα, διογκώνεται και οδηγεί σε βαριά ή παρατεταμένη αιμορραγία όταν έρχεται η περίοδος.

· Τριχοφυΐα και ακμή. Η αύξηση των ανδρογόνων δίνει τον ορισμό του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών. Η περίσσεια ανδρογόνων ευθύνεται για τα περισσότερα συμπτώματα του συνδρόμου, την υπερτρίχωση, την ακμή, τη λιπαρότητα του δέρματος και την αλωπεκία ανδρικού τύπου. Η τριχοφυΐα μπορεί να αφορά διάφορες περιοχές, όπως το πρόσωπο, το σαγόνι, το λαιμό, τους ώμους, το στήθος και τη ράχη. Πρέπει να σημειωθεί ότι παρόλο που όλες οι γυναίκες με το σύνδρομο PCOS έχουν αυξημένα ανδρογόνα στο αίμα τους, δεν έχουν τον ίδιο βαθμό αρρενοποίησης. Αυτό συμβαίνει διότι η δράση των ανδρογόνων εξαρτάται από ένα ένζυμο (την 5^α-αναγωγάση) που βρίσκεται στο δέρμα των κοριτσιών σε διαφορετικό ποσοστό από γυναίκα σε γυναίκα.

· Αύξηση του σωματικού βάρους. Το σύνδρομο PCOS συνδέεται με την αύξηση του βάρους στις περισσότερες από τις μισές γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες. Συχνά η αύξηση του βάρους συμβαίνει κατά την εφηβεία.

· Υπογονιμότητα. Η υπογονιμότητα απορρέει από την απουσία της ωορρηξίας και την αραίωση των κύκλων στον χρόνο. Η υπογονιμότητα διάρκειας μεγαλύτερης από 1 χρόνο στα ζευγάρια κάτω των 30 ετών ή μέχρι 6 μήνες στα ζευγάρια πάνω από τα 30 πρέπει να διερευνάται.

· Διαταραχές του μεταβολισμού της ινσουλίνης. Η ινσουλίνη είναι ορμόνη που παράγεται από ειδικά κύτταρα του παγκρέατος και ελέγχει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Στις γυναίκες με το σύνδρομο PCOS, παρατηρούνται μία αύξηση των επιπέδων της ινσουλίνης (υπερινσουλιναιμία) και μία μειωμένη ανταπόκριση των ιστών στην ινσουλίνη (αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη). Αυτές οι διαταραχές μπορεί να οδηγήσουν στα τυπικά συμπτώματα των διαβητικών (διαβήτη τύπου ΙΙ).

Ποιες οι πιθανές επιπλοκές του συνδρόμου αν δεν αντιμετωπιστεί;

Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών συνδέεται με πολλές πιθανές επιπλοκές γι’ αυτό πρέπει να διαγιγνώσκεται και να θεραπεύεται. Οι πιο σημαντικές επιπλοκές είναι οι εξής:

1. Η αμμηνόρροια έχει ως αποτέλεσμα την παρατεταμένη έκθεση του ενδομητρίου στα οιστρογόνα. Αυτή προκαλεί υπερπλασία στο ενδομήτριο και αυξάνει τη πιθανότητα για καρκίνο του ενδομητρίου στο μέλλον.

2. Η χρόνια υπερ-ανδρογοναιμία όχι μόνο προκαλεί συμπτώματα αρρενοποίησης τα οποία μπορεί να είναι αισθητικά ενοχλητικά για τη γυναίκα, αλλά αυξάνει το κίνδυνο για καρδιαγγειακά προβλήματα και υπέρταση (μεταβολικό σύνδρομο).

3. Η υπερινσουλιναιμία και η αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη μπορεί να οδηγήσει σε εγκατεστημένο διαβήτη τύπου ΙΙ.

Πώς τίθεται η διάγνωση του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών;

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών αποτελεί ένα σύνολο ετερογενών στοιχείων τα οποία καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων. Δεν υπάρχει κάποια μεμονωμένη εξέταση για τη διάγνωση του συνδρόμου. Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό, τη φυσική εξέταση, τα επίπεδα των ορμονικών εξετάσεων και τα ευρήματα του υπερηχογραφικού ελέγχου. Πρέπει, να τονιστεί ότι η διάγνωση του PCOS τίθεται εξ’ αποκλεισμού! Στις εξετάσεις πρέπει να συμπεριληφθούν οι εξής:

- Τεστ κύησης για τον αποκλεισμό της κύησης.

- Φυσική εξέταση και μέτρηση του σωματικού βάρους.

- Υπερηχογραφικός έλεγχος έσω γεννητικών οργάνων.

- Ορμονικό προφίλ που θα περιλαμβάνει τις εξετάσεις θυρεοειδούς, τις γυναικείες ορμόνες, τα επίπεδα προλακτίνης και ελεύθερης τεστοστερόνης και τα πρόδρομα ανδρογόνα των επινεφριδίων. Ο ορμονικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται τη 3^η-5^η ημέρα της εμμήνου ρύσεως ή μετά από πρόκληση με προγεστερινοειδές. Αν υπάρχει αμηνόρροια για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο ορμονικός έλεγχος μπορεί να γίνει οποιαδήποτε ημέρα.

- Δοκιμασία ανοχής της γλυκόζης (καμπύλη ζαχάρου).

Στον υπέρηχο, οι ωοθήκες μου είναι πολυκυστικές – έχω το σύνδρομο PCOS;

Παρόλο που το σύνδρομο είναι αρκετά συχνό, αυτό δε σημαίνει ότι όλες οι γυναίκες με μικρές κύστες στις ωοθήκες τους κατά τον υπερηχογραφικό έλεγχο, πάσχουν από το σύνδρομο. Ο υπερηχογραφικός έλεγχος, αποτελεί πολύτιμη εξέταση που θέτει υποψίες για το σύνδρομο PCOS, όμως δεν μπορεί να θέσει τη διάγνωση δίχως τη συνεισφορά άλλων ιατρικών εξετάσεων.

Σύμφωνα με το NICHD (National Institute of Child Health and Human Development), τα σημαντικότερα κριτήρια για τη διάγνωση του PCOS, με σειρά σπουδαιότητας, είναι:

1. Υπερπαραγωγή ανδρογόνων ή υπερανδρογοναιμία,

2. Ολιγο-ωοθυλακιορρηξία (αραίωση των περιόδων ή αμμηνόρροια)

3. Ο αποκλεισμός άλλων γνωστών διαταραχών που προκαλούν διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας, όπως παθήσεις των επινεφριδίων ή του θυρεοειδούς.

Πώς θεραπεύεται το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών;

Η θεραπεία του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών δεν είναι εύκολη υπόθεση, ούτε επιτυγχάνεται άμεσα. Χρειάζεται καλή συνεργασία μεταξύ της νεαρής γυναίκας και του θεράποντος ιατρού και συνήθως επιτυγχάνεται έπειτα από αρκετές εβδομάδες ή και μήνες. Επίσης, έπειτα χρειάζεται παρακολούθηση για την πιθανή υποτροπή των συμπτωμάτων του PCOS.

Συνοπτικά, η θεραπεία στοχεύει στην ύφεση των συμπτωμάτων, την αποκατάσταση της γονιμότητας και τη πρόληψη των επιπλοκών και περιλαμβάνει τα εξής:

1. Απώλεια του σωματικού βάρους: Συνήθως το σύνδρομο PCOS αφορά κορίτσια με περισσότερο σωματικό βάρος από το φυσιολογικό. Στις γυναίκες με αυξημένο δείκτη σώματος, η μικρή απώλεια βάρους μπορεί να είναι αρκετή για να αποκατασταθεί ο εμμηνορρυσιακός κύκλος. Η απώλεια βάρους επίσης μειώνει την αντίσταση των ιστών στην ινσουλίνη και αποκαθιστά τα επίπεδα της γλυκόζης.

2. Αλλαγές στον τρόπο ζωής: Η σωματική άσκηση συνδέεται με βελτίωση στο μεταβολισμό της γλυκόζης και μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη. Σε όλα τα κορίτσια με PCOS, συστήνεται η άθληση.

3. Αποκατάσταση του κύκλου: Η αποκατάσταση της περιόδου αποτελεί «must» όχι μόνο για τις γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν αλλά για όλες τις ηλικίες. Ο λόγος είναι ότι οι σοβαρές από τις πιθανές επιπλοκές του συνδρόμου PCOS συνδέονται με την παρατεταμένη αμηνόρροια. Η αποκατάσταση του κύκλου κατεξοχήν επιτυγχάνεται με τη χρήση αντισυλληπτικών δισκίων.

4. Θεραπεία της αρρενοποίησης: Σε συνδυασμό με τα αντισυλληπτικά χορηγούνται και αντι-ανδρογόνα. Άλλα φάρμακα, όπως η Σπιρονολακτόνη που είναι διουρητικό, αναστέλλει τους υποδοχείς ανδρογόνων στο δέρμα και θεραπεύει την τριχοφυΐα. Δερματολογικά σκευάσματα κατά της ακμής μπορούν να βοηθήσουν.

5. Αποκατάσταση της γονιμότητας: Η αδυναμία της ωορρηξίας αποτελεί την αιτία της υπογονιμότητας. Η πρόκληση ωορρηξίας επιτυγχάνεται με την απώλεια βάρους και μία σειρά από φάρμακα, ανάμεσα στα οποία κεντρική θέση έχει η κλομιφαίνη. Οι γυναίκες που δεν ανταποκρίνονται σε αυτή, αντιμετωπίζονται με γοναδοτροφίνες. Η λετροζόλη είναι αντικαρκινικό φάρμακο με καλύτερα αποτελέσματα στην πρόκληση ωορρηξίας από την κλομιφαίνη, εντούτοις δεν έχει πάρει έγκριση για τέτοιες εφαρμογές από τον οργανισμό φαρμάκων FDA.

6. Φάρμακα κατά της υπεργλυκαιμίας. Η μετφορμίνη (Glucophage) που χρησιμοποιείται στη θεραπεία των διαβητικών, όχι μόνο μειώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη και βελτιώνει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, αλλά μπορεί να αποκαταστήσει την περίοδο και να βοηθήσει τη γυναίκα στην απώλεια του σωματικού βάρους. Εντούτοις έχει μικρή απόδοση στην πρόκληση της ωορρηξίας και την αποκατάσταση της γονιμότητας συγκριτικά με άλλα σκευάσματα όπως η κλομιφαίνη.

7. Χειρουργική θεραπεία: Ο ηλεκτροκαυτηριασμός της ωοθήκης (drilling) με λαπαροσκόπηση, βελτιώνει το ορμονικό προφίλ της ωοθήκης, ενώ παράλληλα ελέγχονται και άλλοι παράμετροι της υπογονιμότητας όπως η βατότητα των σαλπίγγων και οι πυελικές συμφύσεις.

Λέξεις Κλειδιά

· Ωορρηξία – Η απελευθέρωση του ωαρίου από την ωοθήκη η οποία συμβαίνει κάθε κύκλο. Αποτελεί ουσιαστικό βήμα προς τη γονιμοποίηση του ωαρίου και τη τεκνοποίηση. Η ωορρηξία σηματοδοτεί την έναρξη της 2ης φάσης του κύκλου της ωοθήκης όπου κυριαρχεί η προγεστερόνη.

· Αμηνόρροια – Η απουσία του κύκλου (εμμηνορρυσίας)

· Αρρενοποίηση – χαρακτηριστικά του άνδρα όπως η τριχοφυΐα, η αλωπεκία της κεφαλής (φαλάκρα) και η ακμή, που εμφανίζονται ως συμπτώματα στη γυναίκα, οφειλόμενα σε αυξημένα επίπεδα των ανδρογόνων στο αίμα της.

· Γοναδοτροφίνες – Οι ορμόνες του εγκεφάλου (FSH, LH) που ρυθμίζουν το κύκλο της γυναίκας κατά την αναπαραγωγική της ηλικία. Χρησιμοποιούνται για τη πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας και για την εξωσωματική γονιμοποίηση σε γυναίκες με υπογονιμότητα.

Χρήσιμα links:

1. Mayo Clinic:

http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pcos/basics/definition/con-20028841

2. Medline Plus:

http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000369.htm

3. WebMD

http://www.webmd.com/women/tc/polycystic-ovary-syndrome-pcos-topic-overview

4. The Merck Manual of Medicine

http://www.msdmanuals.com/professional/gynecology-and-obstetrics/menstrual-abnormalities/polycystic-ovary-syndrome-pcos

5. Up To Date

http://www.uptodate.com/contents/polycystic-ovary-syndrome-pcos-beyond-the-basics

Για περισσότερες ή ειδικές πληροφορίες γράψτε στο e-mail: infobgyn@gmail.com