ΡΩΤΑΤΕ - ΑΠΑΝΤΑΜΕ: Κατάθλιψη. Τι είναι και πώς θα την αντιμετωπίσω;

απαντά η Γεωργία Ραυτοπούλου,
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας,
MSc Ψυχολογίας

Τι είναι η κατάθλιψη;

Στην καθημερινή ζωή, πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο «κατάθλιψη» για να περιγράψουν μία κατάσταση έντονης θλίψης και μελαγχολίας που βιώνουν. Όλοι έχουν νοιώσει κάποια στιγμή στην ζωή τους στεναχώρια, ή απαισιοδοξία ή έλλειψη ικανοποίησης από δραστηριότητες που συνήθως τους ευχαριστούν. Αυτό συμβαίνει κυρίως όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε κάποιον σημαντικό τομέα , όπως η εργασία ή κάποια σημαντική σχέση. Εάν όμως αυτή η κατάσταση είναι πολύ έντονη και για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να επηρεάσει το άτομο περισσότερο.

Τι είναι όμως στην πραγματικότητα η κατάθλιψη και πως ορίζεται διαγνωστικά;

Η κατάθλιψη είναι μία σοβαρή ψυχική πάθηση, η οποία επηρεάζει το άτομο στις κοινωνικές του σχέσεις, την οικογενειακή του ζωή, αλλά και την επαγγελματική του ζωή. Το άτομο αισθάνεται στεναχωρημένο και πολύ συχνά κλαίει, ενώ δεν μπορεί να απολαύσει και να χαρεί με δραστηριότητες που σε άλλες φάσεις της ζωής του τον ευχαριστούσαν. Νοιώθει ακόμα απελπισμένο και αβοήθητο. Οι σκέψεις ενός ατόμου με κατάθλιψη σχετίζονται με αρνητικότητα και απαισιοδοξία για τον εαυτό του, τον κοινωνικό του περίγυρο και το μέλλον. Κυριαρχεί ένα αίσθημα κατηγορίας προς τον εαυτό , ανασφάλειας και ανικανότητας. Πολλοί άνθρωποι που παρουσιάζουν καταθλιπτικά συμπτώματα λένε ότι δεν αισθάνονται τίποτα. Άλλοι αναφέρουν σωματικά συμπτώματα ή πόνο, ενώ έχουν έντονη ευερεθιστότητα, όπως εκρήξεις θυμού με φαινομενικά ασήμαντες αφορμές και εκνευρισμό με ξεσπάσματα προς τους άλλους. Παρουσιάζεται , επίσης, συχνά, μείωση της ερωτικής επιθυμίας.

Η όρεξη τους μεταβάλλεται .Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τρώνε περισσότερο και μπορεί να ζητούν συγκεκριμένα φαγητά, όπως υδατάνθρακες ή γλυκά, ή να τρώνε λιγότερο, ακόμα και να πιέζουν τον εαυτό τους να φάει. Το άτομο έχει μεταβολή στο βάρος του σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5%, σε διάστημα περίπου ενός μήνα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον ύπνο. Το άτομο δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ξυπνάει κατά την διάρκεια της νύχτας και δεν μπορεί να ξανακοιμηθεί ή ξυπνάει πολύ νωρίς το πρωί.

Υπάρχει ακόμα πιθανότητα να κοιμάται πολλές ώρες ή να κοιμάται κατά την διάρκεια της ημέρας. Το σημαντικότερο είναι ότι δεν ξεκουράζεται όσο και αν κοιμηθεί.

Παρατηρείται, επίσης, ανησυχία και εκνευρισμός. Το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να μείνει ακίνητο, να κουνάει νευρικά τα χέρια του ή τα πόδια του, να περπατάει πάνω-κάτω, να τρίβει το δέρμα ή τα ρούχα του. Αντίθετα, ένα άλλο άτομο μπορεί να παρουσιάζει ιδιαίτερα αργή ομιλία και κίνηση, καθυστέρηση να απαντήσει καθώς και μία γενικότερη ‘’αργή’’ εικόνα.

Τα άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη παραπονιούνται ότι είναι συνέχεια κουρασμένα και δεν έχουν την δύναμη να κάνουν τίποτα, ακόμα και εάν δεν έχει προηγηθεί κάποια σωματική δραστηριότητα, που να δικαιολογεί αυτό το αίσθημα κόπωσης. Στις περιπτώσεις, όπου καταφέρνουν να κάνουν ακόμα και κάποια απλή δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα να σηκωθούν από το κρεβάτι και να ετοιμαστούν το πρωί, εξαντλούνται από αυτή την διαδικασία. Ακόμα, ο χρόνος που χρειάζονται για κάτι τέτοιο είναι περισσότερος, ακόμα και διπλάσιος. Νοιώθουν σαν η μέρα να είναι σαν βουνό.

Το αίσθημα που διακατέχει ένα άτομο με καταθλιπτικά συμπτώματα σχετίζεται με ενοχή και αναξιότητα και μπορεί να αφορά αρνητικές σκέψεις αναφορικά με την αυταξία του ή αποτυχίες του. Η αυτοσυγκέντρωση και η σκέψη πλήττονται. Η προσοχή του αποσπάται εύκολα, ενώ μπορεί να παρατηρηθεί και πτώση στην λειτουργικότητα της μνήμης. Τέλος, υπάρχουν σκέψεις που σχετίζονται με τον θάνατο ή ακόμα και αυτοκτονικός ιδεασμός με ή χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο.

Τα αρνητικά συναισθήματα δεν θεωρούνται φυσιολογικά από το άτομο, ενώ ερμηνεύει τον εαυτό του, τον κόσμο και τους γύρω του μέσα από ένα ‘’μαύρο’’ φίλτρο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην προσπαθεί να επιλύσει το πρόβλημα του λόγω της στάσης αβοηθητότητας που έχει υιοθετήσει. Έτσι, δυσκολεύεται να προχωρήσει με αποτέλεσμα να μπαίνει πιο βαθιά στην κατάθλιψή του.

Είμαι θλιμμένος, μήπως έχω κατάθλιψη;

Έχεις παρατηρήσει ότι κάποια πράγματα επηρεάζουν την διάθεση σου, όπως για παράδειγμα ένα τραγούδι ή μία ταινία; Αισθάνεσαι λυπημένος για μεγάλα χρονικά διαστήματα; Σου συμβαίνει να είσαι λυπημένος, χωρίς να γνωρίζεις τον λόγο; Παρατηρείς ότι τα κίνητρα σου, η όρεξη σου και η ικανοποίηση από καταστάσεις και δραστηριότητες που συνήθως σε ευχαριστούν έχει μειωθεί; Δυσκολεύεσαι να βρεις τι σε κάνει χαρούμενο; Όταν ανησυχείς, δυσκολεύεσαι να διεκπεραιώσεις τις υποχρεώσεις σου; Είσαι απαισιόδοξος και βαριεστημένος όλη την ώρα; Αισθάνεσαι ένοχος και απογοητευμένος; Κατηγορείς τον εαυτό σου για κάθε κακό που συμβαίνει; Κλαις περισσότερο από ότι συνήθως ή δυσκολεύεσαι πολύ να κλάψεις; Έχεις σκέψεις να κάνεις κακό στον εαυτό σου ή ότι θα ήταν καλύτερα εάν πέθαινες; Νοιώθεις διαρκώς εκνευρισμένος και έχεις χάσει το ενδιαφέρον σου; Δυσκολεύεσαι να πάρεις αποφάσεις; Δυσκολεύεσαι στην δουλειά, ενώ πιο παλιά δεν είχες πρόβλημα; Νοιώθεις εξαντλημένος, σαν να έχεις να αντιμετωπίσεις ένα ολόκληρο βουνό; Παρατηρείς αλλαγές στον ύπνο, την όρεξη σου και τα κιλά σου και έχεις χάσει την ερωτική σου επιθυμία;

Επιπολασμός

Η κατάθλιψη είναι μία πάρα πολύ συχνή ψυχική πάθηση (APA, 2013. NIHCE, 2009). Στατιστικά, περίπου ένα στα δέκα άτομα θα παρουσιάσει κατάθλιψη στη ζωή του. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μέχρι το 2020 η κατάθλιψη θα καταλάβει την 1η θέση με βάση το δείκτη βαρύτητας της επιβάρυνσης στη ζωή του ατόμου. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ.), κατέχει την 4η θέση ως αίτιο απώλειας ετών ζωής, αναπηρίας, και κοινωνικής δυσλειτουργίας. Εκτιμάται, ότι μια στις πέντε γυναίκες και ένας στους οκτώ άνδρες θα αναπτύξουν κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή τους σύμφωνα με τα υπάρχοντα διεθνή στοιχεία.

Η εξέλιξη της κατάθλιψης είναι διαφορετική για τον κάθε άνθρωπο. Μερικοί μπορεί να ταλαιπωρούνται σε όλη τους την ζωή. Σε άλλους, η ένταση των συμπτωμάτων αλλάζει. Πολλοί άνθρωποι, που εμφανίζουν χρόνια συμπτώματα, είναι πιθανόν να παρουσιάσουν και άλλες ψυχικές δυσκολίες, με πιο συχνή την εμφάνιση του άγχους. Οι γυναίκες, φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν καταθλιπτικά συμπτώματα.

Κατάθλιψη ή πένθος;

Πολλές φορές, είναι πιθανόν το πένθος να παρουσιάζει παρόμοια συμπτωματολογία με εκείνη της κατάθλιψης. Η κατάθλιψη και το πένθος με μία βιαστική ματιά φαίνονται να παρουσιάζουν ομοιότητες λόγω του κοινού συναισθήματος της θλίψης. Στην πραγματικότητα, όμως παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Στο πένθος κυριαρχεί έντονη θλίψη και αίσθημα κενού λόγω μίας σημαντικής απώλειας, όπως είναι ο θάνατος, το διαζύγιο, η απώλεια ενός αγαπημένου ζώου ή της δουλειάς μας. Η ένταση του συναισθήματος κορυφώνεται και μειώνεται σε σχέση με καταστάσεις που θυμίζουν την απώλεια και είναι πιθανό να μειωθεί. Υπάρχουν σκέψεις σε σχέση με την απώλεια, δυσκολία στην όρεξη και στον ύπνο, μείωση σωματικού βάρους. Συνυπάρχουν και θετικά συναισθήματα και χιούμορ, ενώ οι σκέψεις αυτομομφής σχετίζονται με την απώλεια, όπως το τι θα μπορούσε να έχει γίνει διαφορετικά . Σκέψεις θανάτου σχετίζονται με τον χαμό του αγαπημένου προσώπου. Συνυπάρχουν και συναισθήματα θυμού, φόβου, απελπισίας και ενοχών για τον χαμό του ανθρώπου μας και τον συμβολικό θάνατο των προσδοκιών μας. Τέλος, η αυτοεκτίμηση παραμένει ανέπαφη.

Πώς μπορείς να ξεπεράσεις την κατάθλιψη; Χρειάζεται να πάρεις φάρμακα;

Ψυχοθεραπεία

Η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική θεραπεία (ΓΣΘ) αποτελεί θεραπεία εκλογής για την κατάθλιψη. Επιστημονικές μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, δείχνουν πως η ΓΣΘ είναι τόσο αποτελεσματική όσο και η φαρμακοθεραπεία .

Στο πλαίσιο της ΓΣΘ παρέμβασης ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενος ορίζουν συναντήσεις μία φορά την εβδομάδα, σε συχνότητα κάθε εβδομάδα για ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 15-20 συνεδριών. Η Γνωσιακή - Συμπεριφοριστική θεραπεία είναι μία σύντομη παρέμβαση. Κάθε συνεδρία διαρκεί περίπου 50 λεπτά. Κατά τις αρχικές φάσεις της θεραπείας οι επισκέψεις μπορεί να είναι δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα.

Η θεραπεία θεωρείται μία από κοινού προσπάθεια συστηματικής αξιολόγησης και τροποποίησης των δυσλειτουργικών συμπεριφορών και σκέψεων του ασθενούς Η ΓΣΘ φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική κατά την οξεία φάση της θεραπείας με αποτελέσματα παρόμοια με της αντικαταθλιπτικής αγωγής, σε ποσοστά 50% για τη έναντι 58% για τα αντικαταθλιπτικά. Ακόμα, ότι η θεραπεία με ΓΣΘ μειώνει τις πιθανότητες υποτροπής σε σχέση με τη φαρμακοθεραπεία ή άλλες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και εμφανίζει τα υψηλότερα ποσοστά αποτελεσματικότητας σε σχέση με τις υπόλοιπες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις, εάν συμβαδίζει σε καταλληλότητα με το άτομο που μπαίνει στη διαδικασία.

Το πρώτο στάδιο εισαγωγής στη θεραπεία είναι η λεπτομερής λήψη ατομικού και οικογενειακού ιστορικού. Ο θεραπευόμενος χρειάζεται να περιγράψει με λεπτομέρεια το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει, πως το βιώνει, πότε ξεκίνησε, που θεωρεί ότι οφείλεται και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει την καθημερινότητά του. Στη συνέχεια, ο θεραπευόμενος εξοικειώνεται με το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο, τόσο σε σχέση με τις γενικές αρχές του και τον τρόπο με τον οποίο δομείται η παρέμβαση, όσο και με το θεωρητικό μοντέλο για την κατάθλιψη.

Σύμφωνα με το μοντέλο, ο τρόπος που σκεφτόμαστε, επηρεάζει τον τρόπο που νοιώθουμε, αλλά και την αίσθηση που βιώνουμε στο σώμα μας. Αυτό με την σειρά του, επηρεάζει και την συμπεριφορά μας, δηλαδή τον τρόπο που αντιδρούμε.

Εάν για παράδειγμα, το άτομο σκέφτεται πως τίποτα δεν έχει νόημα, τότε θα νιώθει αισθήματα θλίψης και θα αποσύρεται με αποτέλεσμα να νοιώθει ασήκωτο και να επιβεβαιώνει το σενάριο του πως τίποτα δεν έχει νόημα.

Μέσω της ψυχοεκπαίδευσης ο θεραπευόμενος αρχίζει να κατανοεί την κατάθλιψη του.

Αρχικά, ο στόχος της θεραπείας είναι η ανακούφιση από τα συμπτώματα που ταλαιπωρούν τον ασθενή και η εμπλοκή του με δραστηριότητες ώστε να επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα λειτουργικότητας. Η δραστηριοποίησή του θεραπευόμενου γίνεται σταδιακά.

Στις επόμενες φάσεις της θεραπευτικής παρέμβασης επιχειρείται η αλλαγή και η αναδόμηση του τρόπου σκέψης του θεραπευόμενου, δηλαδή η αλλαγή των στάσεων του απέναντι στον εαυτό του, στην αντίληψη των άλλων και των εμπειριών του, αλλά και απέναντι στις προσδοκίες του, δηλαδή τη θεώρησή του για το μέλλον. Το άτομο μαθαίνει να βάζει ρεαλιστικούς στόχους και να τους διεκπεραιώνει έναν, έναν σύμφωνα με τον ρυθμό που αντέχει και τις προτεραιότητές του. Ξεκινά δραστηριότητες για να νιώσει καλύτερα και στηρίζεται από τον στενό του κύκλο.

Προσδιορίζει όσα τον δυσκολεύουν και ενισχύουν την κατάθλιψη του. Εντοπίζει δυσλειτουργικούς τρόπους σκέψεις και συμπεριφοράς και τους αντικαθιστά με πιο λειτουργικούς. Αποκτά σταδιακά και σταθερά το αίσθημα ελέγχου της ζωής του και βρίσκει την χαρά, την ικανοποίηση και τον εαυτό του.

Η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται. Μην φοβάσαι να ζητήσεις βοήθεια. Η κατάθλιψη δεν είσαι εσύ. Είναι μόνο μία διαδικασία. Χρειάζεται απλά να ξεκινήσεις. Η ευτυχία αποτελεί δικαίωμα κάθε ανθρώπου και είναι μία καθαρά προσωπική υπόθεση. Για να είσαι πραγματικά ευτυχισμένος, χρειάζεται , πρώτα απ' όλα, να ανακαλύψεις τον εαυτό σου, τις ανάγκες, τις επιθυμίες σου και να τις εκφράσεις. Θέσε ως στόχο την προσωπική σου εξέλιξη και θα ζεις μία ζωή γεμάτη νόημα.

*Η Ραυτοπούλου Γεωργία είναι πτυχιούχος Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας με MSc Ψυχολογίας από το University of Central Lancashire, UK και ειδικεύεται στην Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία Ενηλίκων και Εφήβων, CBT. Διατηρεί το γραφείο της στον Καρτεράδο.